Wsparcie społeczne jest kluczowe dla zdrowia psychicznego. To relacje z bliskimi i społecznością wpływają na nasze samopoczucie i reagowanie na stres, poprzez tzw. efekt główny i model buforowania stresu.
Znaczenie relacji społecznych dla zdrowia psychicznego
Od lat badacze podkreślają kluczową rolę relacji społecznych w kształtowaniu dobrostanu psychicznego. Relacje społeczne nie tylko dostarczają wsparcia emocjonalnego, a także pomagają w codziennym reagowaniu na trudności. Przede wszystkim, relacje te wzmacniają poczucie przynależności i bezpieczeństwa, co automatycznie przekłada się na lepsze zdrowie psychiczne.
Efekt główny i model buforowania stresu zostały szczegółowo zbadane i nazwane przez psychologów społecznych Sheldona Cohena i Toma Willsa w ich przełomowej pracy z 1985 roku zatytułowanej „Stress, Social Support, and the Buffering Hypothesis,” opublikowanej w Psychological Bulletin.
- Sheldon Cohen i Tom Wills w swojej pracy wprowadzili pojęcie modelu buforowania stresu (stress-buffering model), który zakłada, że wsparcie społeczne może łagodzić negatywne skutki stresu na zdrowie psychiczne i fizyczne.
- Jednocześnie w tej samej pracy, Cohen i Wills opisali efekt główny (main effect model), który sugeruje, że wsparcie społeczne wpływa pozytywnie na zdrowie psychiczne niezależnie od obecności stresu, poprawiając ogólny dobrostan jednostki.
Te koncepcje stały się fundamentalne w badaniach nad rolą wsparcia społecznego w psychologii zdrowia.
Efekt główny (main effect model)
Efekt główny polega na tym, że relacje społeczne, w których są silne więzi bezpośrednio wpływają na zdrowie psychiczne, niezależnie od poziomu stresu. Osoby, które mają dobrze rozwiniętą sieć wsparcia społecznego, zazwyczaj odczuwają wyższy poziom szczęścia i zadowolenia z życia, a także są mniej narażone na ryzyko doświadczenia depresji.
Regularne interakcje społeczne zmniejszają uczucie samotności, co jest kluczowym czynnikiem w zapobieganiu trudnościom psychicznym.
Buforowanie stresu (stress-buffering model)
Model buforowania stresu sugeruje, że wsparcie społeczne działa jak tarcza, która chroni nas przed negatywnymi skutkami stresu. Osoby z silnym wsparciem emocjonalnym i praktycznym, lepiej reagują w sytuacjach trudnych, co redukuje poziom lęku i zmniejsza ryzyko rozwoju depresji.
Badania wykazują, że wsparcie społeczne może obniżać fizjologiczne reakcje na stres, takie jak podwyższony poziom kortyzolu, co ma bezpośredni wpływ na nasze zdrowie psychiczne.
Negatywne skutki izolacji społecznej
Izolacja społeczna, czyli brak regularnych kontaktów z innymi ludźmi, może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych. Osoby, które doświadczają izolacji społecznej, są bardziej narażone na rozwój depresji, lęku, a także mają trudności z regulacją emocji.
Brak wsparcia społecznego może również prowadzić do osłabienia funkcji poznawczych, takich jak pamięć i koncentracja, co zwiększa ryzyko demencji, szczególnie w starszym wieku.
Różnice płciowe w kontekście wsparcia społecznego
Różnice społeczne i płciowe odgrywają istotną rolę w tym, jak wsparcie społeczne wpływa na zdrowie psychiczne. Kobiety lub osoby socjalizowane jako kobiety, które często pełnią rolę opiekunek i osób wspierających w swoich sieciach społecznych, mogą doświadczać większego obciążenia emocjonalnego i fizycznego.
Badania wskazują, że chociaż kobiety czerpią korzyści z posiadania sieci wsparcia, mogą również odczuwać wyższy poziom stresu związanego z koniecznością zapewniania wsparcia innym.
Kapitał społeczny a zdrowie psychiczne
Kapitał społeczny to zasoby dostępne dzięki relacjom społecznym i sieciom kontaktów. Wysoki poziom kapitału społecznego jest związany z lepszym zdrowiem psychicznym, niższym ryzykiem depresji i lęku oraz mniejszym ryzykiem przedwczesnej śmierci.
Społeczności o silnym kapitale społecznym cechują się wyższym poziomem zaufania i współpracy, co sprzyja lepszemu zdrowiu psychicznemu ich członków.
Interwencje
Interwencje mające na celu wzmocnienie wsparcia społecznego mogą znacząco poprawić zdrowie psychiczne. Przykłady takich działań to: grupy wsparcia, programy mentoringu oraz inicjatywy oparte na społeczności. Skuteczność tych interwencji zależy jednak od wielu czynników, takich jak: czas trwania, intensywność oraz dostosowanie do indywidualnych potrzeb uczestników.
Długoterminowe interwencje, które są dobrze dostosowane do specyficznych potrzeb, mają największy potencjał przynieść trwałe korzyści dla zdrowia psychicznego.
Podsumowując
Relacje społeczne, które dają wsparcie społeczne są kluczowym elementem zdrowia psychicznego. Silne więzi społeczne nie tylko poprawiają nasze samopoczucie, a także chronią nas przed negatywnymi skutkami stresu.
Brak wsparcia, czyli izolacja społeczna, może prowadzić do poważnych trudności zdrowotnych, takich jak depresja, lęk czy demencja. Wspieranie więzi społecznych i budowanie kapitału społecznego są niezbędne dla utrzymania zdrowia psychicznego, a skuteczne interwencje powinny być dostosowane do indywidualnych potrzeb i kontekstu społecznego, aby maksymalizować ich pozytywny wpływ.
Bibliografia
- Berkman, L. F., & Syme, S. L. (1979). Social networks, host resistance, and mortality: A nine-year follow-up study of Alameda County residents. American Journal of Epidemiology, 109(2), 186-204.
- Cohen, S., & Wills, T. A. (1985). Stress, social support, and the buffering hypothesis. Psychological Bulletin, 98(2), 310-357.
- Holt-Lunstad, J., Smith, T. B., & Layton, J. B. (2010). Social relationships and mortality risk: A meta-analytic review. PLOS Medicine, 7(7), e1000316.
- Kawachi, I., & Berkman, L. F. (2001). Social ties and mental health. Journal of Urban Health, 78(3), 458-467.
- Lin, N. (2001). Social capital: A theory of social structure and action. Cambridge University Press.
- Matud, M. P. (2004). Gender differences in stress and coping styles. Personality and Individual Differences, 37(7), 1401-1415.
- Pinquart, M., & Sörensen, S. (2006). Gender differences in caregiver stressors, social resources, and health: An updated meta-analysis. The Journals of Gerontology Series B: Psychological Sciences and Social Sciences, 61(1), P33-P45.
- Putnam, R. D. (2000). Bowling alone: The collapse and revival of American community. Simon and Schuster.
- Southwick, S. M., & Charney, D. S. (2012). The science of resilience: Implications for the prevention and treatment of depression. Science, 338(6103), 79-82.
- Uchino, B. N., Cacioppo, J. T., & Kiecolt-Glaser, J. K. (1996). The relationship between social support and physiological processes: A review with emphasis on underlying mechanisms and implications for health. Psychological Bulletin, 119(3), 488-531.
