O uważności (z ang. mindfulness) w ciągu ostatnich kilkunastu miesięcy można było sporo przeczytać i usłyszeć, chociażby:
- w odcinku 73 w ZdrowoManiiTV, zatutyłowanym „Uważność + trening uwazności”
- w odnicuny 77 ZdrowoManiiTV, zatutyłowanym „Uważnośc u dzieci”
- w artykule mojego autorstwa, zatytułowanym „Mindfulness czyli co?”.
Coraz więcej jest kursów uważności skierowanych do osób dorosłych. Co jednak z uważnością w przypadku dzieci?
Uważność w świecie dziecka
Dorośli mają problemy z uważnością: wciąż się spieszą, nie słuchają tego, co sygnalizuje ich ciało, zaniedbują siebie, zarywają noce i zapominają o jedzeniu…w tym wszystkim jest jeszcze całkiem spora dawka stresu, presji, dążenia do perfekcjonizmu i…zagubienie. W pędzie, który nie pozwala na życie w zgodzie z własnymi wartościami i priorytetami łatwo się pogubić. Można zatem wywnioskować, że uważność u dzieci jest absolutnie niemożliwa, skoro dorośli, rozumni i świadomi, a często również wykształceni, dają się złapać w pułapki rzeczywistości.
Podczas gdy tak naprawdę jest dokładnie odwrotnie. Dzieci w naturalny sposób, kiedy się rodzą mają w sobie dużo uważności. Obserwują swoje ciało, otoczenie, zwracają uwagę co jest dla nich wygodne, a co nie (często sygnalizując płaczem lub krzykiem, że nie podoba im się mokra pielucha, pusty brzuch czy ułożenie na plecach). Zatem już od urodzenia dzieci są bardzo uważne. Co się zatem dzieje, że dzieci gubią uważność w późniejszym okresie? Odpowiedz jest prosta, choć może być zaskakująca-czerpią przykład ze środowiska.
Jak działać aby rozwijać uważność?
Można powiedzieć, że występują trzy najbardziej istotne czynniki w procesie wychowawczym o których warto pamiętać.
O pierwszym napisałam powyżej-dotyczy tego, jaki przykład daje najbliższe otoczenie czyli rodzina. Dziecko obserwuje to co je otacza od urodzenia, może nie rozumieć słów, procesów jakie zachodzą między członkami rodziny czy tego po co podejmuje się pewne działania. Jednak żyjąc w danym systemie (jakim jest rodzina) dziecko nasiąka tym, co się w nim dzieje, przyjmując to za właściwe działanie czyli za normę.
Drugi bardzo ważny czynnik to czas. Daj dziecku czas. Czas na podziwianie, oglądanie, zapinanie, znoszenie, przynoszenie, podnoszenia, itd. Pozwól aby dziecko wykonywało pewne czynności zupełnie w swoim rytmie i zupełnie samodzielnie. Jeśli dziecko jest zachwycone kamykiem na chodniku, pozwól mu go pooglądać. Jeśli dla dziecka zobaczenia biedronka na trawniku jest powodem do absolutnego zatopienia się w obserwacji, pozwól na nią. To co dla Ciebie, jako dorosłego jest znane, nieciekawe i nudne, dla dziecka, które dopiero poznaje funkcjonowanie świata jest czymś zachwycającym, zupełnie nowym, nieznanym. Dzięki obserwacji i poznawaniu nowego, dziecko ma szansę się rozwijać.
Trzeci istotny czynnik to dawanie zadań. Jakich? Prostych, które mają cel, np. przyniesienie zabawki z dywanu. Ważne aby komendy były proste i zrozumiałe dla dziecka, a nazwy przedmiotów znane. Zadania nastawione na cel uczą aktywności, planowania, poszukowania rozwiązań, najlepszej drogi dotarcia. Uczą także realizowania celów. To jednocześnie zadanie dla Ciebie. Tak zgadza, to zadanie jest jednocześnie zadaniem dla Ciebie by nie wręczać dziecka. Dorośli mają do wyręczania cała armie wymówek: żeby pomóc, żeby dziecku było łatwiej, żeby było szybciej, żeby było bezpieczniej itd. Przestań stosować wymówki i pozwól dziecku na samodzielność. Jeśli zaczniesz na nią pozwalać już teraz, dziecko będzie znacznie lepiej rozwijać się w przyszłości. Dlaczego? Ponieważ od bardzo wczesnego wieku nauczy się, że jeżeli jest coś do zrealizowania, koniecznie jest podjęcie samodzielnego działania, ponieważ nikt inny tego nie zrobi.
Dodatkowe zadania do wykonania
To są działania jakie możesz podjąć w procesie wychowawczym. Jednak to nie wszystko. Możesz wykonywać ze swoim dzieckiem zadania, ćwiczenia, które pomogą mu na rozwijanie uważności, a tym samym pomogą również Tobie. Dwie przysłowiowe pieczenie, na jednym ogniu 😉
Zadanie 1. Praktyka oddechu
Oddychaj ze swoim dzieckiem. Najlepiej wykonywać to ćwiczenie na leżąco, na twardym podłożu, żeby najcięższe części ciała nie zapadły się wgłąb podłoża (wówczas oddychanie przeponowe jest utrudnione, z powodu nieprawidłowego ułożenia ciała). Połóż się obok dziecka na podłożu, połóż dłonie na brzuchu i z każdym wdechem poczuj jak długie wraz z Twoim brzuchem się unoszą, a z każdym wydechem, dłonie wraz z Twoim brzuchem opadają w dół. Zwróć dziecku na to uwagę. Weź wraz z dzieckiem dziesięć bardzo głębokich, wydłużonych wydechów. Niech każdy z Was oddycha we własnym rytmie.
Zadanie 2. Strefa ciszy
Stwórz z dzieckiem strefę ciszy, może ona być w domu, w ogródku albo w ulubionym parku. Wykorzystujecie to miejsce by pobyć razem w ciszy, wsłuchując się we wszystkie pojawiające się dźwięki, obserwując to, co Was otacza. Można także wykonywać to ćwiczenie z zamkniętymi oczami, skupiając się jednie na wsłuchiwaniu się w otoczenie.
Zadanie 3. Celebracja jedzenia
Naucz swoje dziecko uważnego jedzenia i radości ze spożywanych posiłków. Podczas wspólnego jedzenia nie oglądajcie telewizji, nie słuchajcie radia, nie zaglądajcie w telefon, tablet czy komputer…Czas jedzenia to czas skupienia na tym, co wkładasz do ust, czas odczuwania smaków, czas radości. Porozmawiaj ze swoim dzieckiem, co mu najbardziej smakuje, dlaczego, jaki kolor na talerzu (spośród wszystkich potraw) podoba mu się najbardziej. Naucz swoje dziecko, że jedzenia nie spożywa się byle jak, byle gdzie, w pośpiechu i bez świadomości tego co się wkłada do ust. To co jemy i jak jemy, ma ogromne znaczenie nie tylko w kontekście uważności, lecz również w kontekście nabierania nawyków, sposobu trawienia co ostatecznie wpływa na samopoczucie (przecież nikt nie czuje się dobrze, jeśli w jelitach zalegają złogi i doświadcza się dyskomfortu z powodu niestrawności).
Zadanie 4. Współczucie i troska o innych
Kiedy w rodzinie, przedszkolu lub szkole komuś dzieje się coś smutnego, złego rozmawiaj o tym z dzieckiem. Jeśli dziecko wraca ze szkoły smutne, bo komuś się coś stało, nie uciekaj od tematu, podejmij go. Zapytaj dziecko co zrobiło w tej sytuacji. Zapytaj jak myśli, co innego mogło zrobić, żeby komuś pomóc lub poprawić jego samopoczucie, zapytaj dlaczego jest smutne. Rozmowa o emocjach i trudnych sytuacjach jest ważna, ponieważ uczy obchodzenia się z emocjami i prawidłowego reagowania na nie, zamiast uciekania od nich. Im bardziej chcesz uciec od emocji, tym bardziej za Tobą gonią.
Zadanie 5. Praktyka wdzięczności
Praktykowanie wdzięczności ma bardzo pozytywny wpływ na każdego człowieka, nie tylko na dzieci. Jak praktykować wdzięczność? Jednym z najprostszych zadań jakie daję w gabinecie, jest wypisywanie trzech rzeczy/sytuacji, za które jesteś wdzięczny danego dnia. Warto wypisywać te czynniki wieczorem, przed zaśnięciem, żeby zostawić swój mózg z pozytywnym przekazem na noc. Dzięki temu Twój organizm lepiej się zregeneruje, a rano obudzisz się bardziej wypoczęta/wypoczęty. Jeśli masz dziecko, które nie może prowadzić swojego własnego dziennika wdzięczności, ponieważ nie potrafi jeszcze pisać, możesz o tych czynnikach porozmawiać. Zapytaj dziecko za jakie trzy rzeczy lub sytuacje jest wdzięczne dzisiejszego dnia. Zadanie powtarzaj codziennie, siedem dni w tygodniu. Tylko wtedy przyniesie oczekiwany efekt.
Jeśli dziecko na początku ma problem z określeniem takich rzeczy lub sytuacji, zacznij od siebie. Opowiedz dziecku za co Ty jesteś wdzięczna/wdzięczny dzisiaj. Kiedy dorośli opowiadają o swoich powodach do wdzięczności, dzieciom łatwiej jest zrozumieć o co pytają. To co bardzo ważne w tym zadaniu-nie skupiaj się na czynnikach rewolucyjnych. Szukaj powodów, które są proste, codzienne być może nawet banalne, jak brak deszczu, przytrzymane przez kogoś drzwi, kiedy wychodziłaś/wychodziłeś ze sklepu z zakupami czy wysłany do Ciebie przez kogoś uśmiech. Chodzi o proste rzeczy, które mogą przydarzyć się codziennie, nawet jeśli nie są zależne od Ciebie (jak w przypadku przykładu z pogodą).
Po każdym zadaniu porozmawiaj z dzieckiem jak sie czuje, jakie było dla niego to zadanie – łatwe czy trudne, może cos odczuło w ciele, zapytaj jakie ma obserwacje.
Dlaczego warto żyć w duchu uważności?
Badania prowadzone od ponad 10 lat, dotyczące efektów do jakich prowadzą treningi uważności u dzieci, potwierdzają ich wpływ na lepsze funkcjonowanie dzieci w wielu obszarach, np. poznawczym (poprawa koncentracji, planowania, pamięci w odniesieniu do detali, wyników w nauce), społecznym (wzrost aktywności oraz zachowań opiekuńczych w grupie, budowanie lepszej atmosfery w szkole/przedszkolu) oraz emocjonalnym (lepsze radzenie sobie z odczuwalnymi emocjami i stresem, zwiększona świadomość odczuwanych emocji, odczuwalny spokój, wzrost poczucia optymizmu i pozytywnych emocji; czasami dzieci mówiły również o tym, że „czują jakby im spadło kilka kilogramów z pleców”, „nie odczuwają napięcia w swoim ciele”).
Treningi uważności jako baza programu naukowego w szkołach
Wyniki badań są tak dobre, że treningi uważności nie tylko zaczęto wykorzystywać w szkołach w Stanach Zjednoczonych czy Wielkiej Brytanii. W niektórych placówkach tworzy się całe programy nauczania, które bazują na uważności. Ma to ogromny wpływ na poprawę funkcjonowania dziecka, szczególnie, jeśli weźmie się pod uwagę, że przedszkole oraz szkoła w znaczącym stopniu kształtują człowieka.
Nauczyciele ze szkół, w których program oparty na uważności został wdrożony na stałe, widza ogromne zmiany, nie tylko w jednostkowym funkcjonowaniu dzieci lecz również w funkcjonowaniu w grupie: obserwują spadek agresywnych zachowań, zwiększone zaanagażowanie powiązane z opiekuńczością i empatią, zwiększoną efektywność w nauce, wiekszą świadomość odczuwanych emocji, lepsze radzenie sobie z odczuwalnymi emocjami oraz przewidywanie konsekwencji z podjętego przez dziecko działania.
Szkoły, w których przeprowadza się treningi uważności bardzo wspiera znana aktorka, Goldie Hawn. Można powiedzieć, że została ambasadorem Basalt Elementary w Colorado w Stanach Zjednoczonych. Jej zaangażowanie wynika z wiary, że zrozumienie jak działa mózg pozwoli dzieciom na lepsze radzenie sobie z przeżywanymi emocjami. Ponieważ w szkołach, gdzie program nauczania jest oparty na uważności, prowadzi się nie tylko treningi uważności lecz wiele zajęć dotyczących funkcjonowania mózgu, powstawania emocji i innych procesów neuropsychologicznych.
Jeśli chcesz otrzymać więcej wskazówek zapraszam na konsultacje do Wirtualnego Gabinetu Psychologa. Jeśli chcesz odbyć trenign relaksacyjny, który stworzyłam m.in. w oparciu o trening uwazności – zerknij tutaj. Możesz także bepzośrednio skontaktować się ze mną.
