Edukacja seksualna dzieci ma ogromne znaczenie, a pomimo tego obszar seksualności jest wciąż tabuizowany. W Polsce borykamy się z ogromnymi trudnościami i absurdami w tym temacie,. Dlatego postanowiłam napisać ten artykuł.
Typowe zachowania dziecięce
Wielokrotnie, kiedy dziecko przejawia typowe zachowania związane z ciałem, seksualnością, reagujemy nieadekwatnie. Najczęściej idzie to w dwóch kierunkach: ignorujemy albo karcimy, zabraniamy, straszymy. Najczęsciej wynika to z tego, że nasza wiedza na temat dziecięcej seksualności jest niewielka.
Moment występowania tych zachowań, to dobry moment na umożliwienie dzieciom czy nastolatkom dostępu do rzetelnej edukacji w temacie seksualności. Zarówno poprzez polecenia odpowiedniej literatury czy filmów, jak i rozmowy. Jednak to wymaga edukacji również od nas, dorosłych.
Dziecko potrzebuje wiedzieć i rozumieć, że ciekawość ciała jest naturalna, co nie oznacza, że dotykanie intymnych części ciała innych osób jest w porządku (szczególnie w określonym wieku lub kontekście). Nie oznacza to również, że inni mogą dotykać tych części ciała (poza wyjątkami, jak np. lekarz ginekolog).
Typowe zachowania dziecięce w obszarze ciała i seksualności
Wachlarz tych zachowań jest całkiem spory. Ja zdecydowałam się wypisać te, które najczęściej niepokoją rodziców, z jakimi miałam szansę pracować.
Typowe zachowania dziecięce w wieku do ~ 4 roku życia:
- poznawanie intymnych częsci ciała przez dotyk (również w miejscach publicznych)
- pocieranie intymnych części ciała (używając dłoni lub przedmiotów)
- pokazywanie intymnych części ciała
- usiłowanie dotykania piersi (matki lub innych kobiet, np. w przedszkolu)
- zdejmowanie ubrań, chęć bycia nago
Typowe zachowania dziecięce w wieku od ~ 4 – 6 roku życia:
- masturbacja, czasami w obecności innych osób
- chęć oglądania innych gdy są nadzy lub w bieliźnie
- naśladowanie mimicznie zachowań związanych z relacją romantyczną (całowanie, trzymanie się za ręce)
- rozmawianie o intymnych częściach ciała z użyciem sprośnych słów (nawet jeśli nie rozumie się ich znaczenia)
Typowe zachowania dziecięce w wieku od ~ 7 – 12 roku życia:
- masturbacja, najczęściej w samotności
- zabawa z rówieśnikami, w którą są zaangażowane zachowania seksualne, jak „zabawa w rodzinę”, „chłopaka i dziewczynę”
- chęć oglądania innych gdy są nadzy lub w bieliźnie
- oglądanie zdjęć nagich osób (co nie oznacza zdjęć pornograficznych)
- oglądanie / słuchanie treści dotyczących seksualności w mediach (telewizja, filmy, gry, Internet, muzyka itp.)
- chęć większej prywatności (niechęć do rozbierania się przed innymi, np. rodzicami czy u lekarza)
- niechęć do prowadzenia rozmów z dorosłymi o problemach dotyczących seksualności
- początki zainteresowania seksualnością (w rozumieniu zachowań seksualnych), zainteresowanie rówieśnikami
Edukacja seksualna dzieci i młodzieży
W zdrowych relacjach z rodzicami, dzieci zazwyczaj reagują pozytywnie na rozmowy dotyczące ciała, seksualności. Ogromne znaczenie ma dostosowanie rozmowy do wieku dziecka. Co oznacza, że ilość wiedzy jak i sposób jej przekazania, musi być adekwatny. I to jest zazwyczaj punkt, który stanowi trudność dla rodziców.
Dlatego poniżej przedstawiam podpowiedzi dotyczące tego jakie wiadomości przekazywać dzieciom, w zależności od wieku. Cała ta wiedza, nie musi być przekazana podczas jednej rozmowy. Z biegiem czasu i rozwoju dziecka, pojawią się z jego strony pytania. Warto być uważnym słuchaczem i nie wtłaczać w umysł dziecka wiedzy na siłę.
Nie można zapomnieć o naszej własnej gotowości do rozmów na ten temat i rzeczywistym do nich przygotowaniu (psychicznym i merytorycznym). Dlaczego?
“Young people do not wake up on their thirteenth birthday, somehow transformed into a sexual being overnight. Even young children are sexual in some form.”
Heather Coleman, PhD & Grant Charles, PhD University of Calgary, Alberta, Canada and The University of British Columbia, Vancouver, B.C.
Zbyt często dzieci i młodzież pozyskują wiedzę z mediów. Nie jest ona ani rzetelna, ani bliska faktom. Ponadto źródła wiedzy, z jakich korzysta dziecko, moga wpływać na wartości dotyczące seskaulności, jakie zbuduje sobie dziecko. Zatem źródło pozyskiwania wiedzy, naprawdę ma znaczenie.
Na dorosłych spoczywa ogromna odpowiedzialność, dotycząca rzetelnej edukacji seksualnej. To tak ważne, bo wpływa na całe życie człowieka. Nie tylko satysfakcję i przyjemność czerpaną z seksu lecz również na swobodę w bliskości z drugim człowiekiem i tworzone w oparciu o nią wartości i relacje.
Wielokrotnie spotykamy się z treściami dotyczącymi seksualności w reklamach, filmach rekomendowanych rodzinie czy kanałach z bajkami. Kontrolowanie tych treści, z jakimi styczność ma dziecko może zapobiegać potencjalnym problemom seksualnym w przyszłości.
O tym jak reklama wpływa na postrzeganie nas samych pisałam tutaj: „Reklama – jakie ma znaczenie w życiu człowieka?”
Polecam także książkę „Obsesja piękna” autorstwa Renee Engeln, której recenzje napiszę niebawem.
Te dwie pozycje nie dotyczą samej seksualności, jednak bardzo mocno do niej nawiązują. Naprawdę warto poświęcić czas na ich lekturę.
Edukacja seksualna dzieci. Czyli jak rozmawiać?
Znaczna większość rodziców ma w tym temacie sporo dylematów, wątpliwości i poczucie bycia nieprzygotowanym. Dlatego bardzo często bagatelizujemy ten temat, co nie pomaga dzieciom. Zatem jak rozmawiać z dziećmi? Jakie dawać dzieciom informację adekwatnie do wieku?
Dzieci do około 4 roku życia:
- chłopcy i dziewczynki różnią się pod względem wyglądu
- intymne części ciała mają swoje nazwy (i nie są to „wiewiórki”, „puszki”, „różyczki”, „ptaszki” ani „pupa z przodu”)
- dzieci przychodzą na świat przez poród, z brzucha mamy
- w społeczności funkcjonujemy w określonych normach – np. nie dotykamy intymnych części ciała innych osób
- proste odpowiedzi na pytania dotyczące ciała i jego funkcji, nie wybiegające nadmiernie „do przodu”
Dzieci od ~ 4 – 6 roku życia:
- ciało chłopców i dziewczynek się zmienia wraz z wiekiem
- proste opowiedzenie o tym, jak ciało dziecka rośnie w brzuchu mamy i jak wyglada proces porodu
- w społeczności funkcjonujemy w pewnych normach – np. intymne części ciała są ubrane, nie dotykamy intymnych części ciała innych osób
- dotykanie czy oglądanie własnych intymnych częściej ciała jest w porządku i może być przyjemne, jednak tylko „na osobności”
Dzieci od ~ 7 – 12 roku życia:
- czego można się spodziewać oraz jak sobie radzić z miesiączką czy tzw. „mokrymi snami” (nocna ejakulacja u chłopców)
- podstawowa wiedza dotycząca systemu rozrodczego, ciąży oraz porodu (dotyczy to zarówno dziewczynek jak i chłopców)
- ryzyko wynikające z aktywności seksualnej (ciąża, choroby przenoszone drogą płciową)
- postawowe informacje dotyczące sposobów antykoncepcji
- masturbacja jest naturalna, nie jest samogwałtem i nie wiąże się z długoterminowymi problemami ze zdrowiem, potencją czy seksualnością, jednak należy dbać o to by odbywała się „na osobności”
Informacje dotyczące bezpieczeństwa
Temat edukacji seksualnej to temat, w którym nie można zapomnieć o bezpieczeństwie. Nie tylko tym związanym z ciążą czy chorobami przenoszonymi droga płciową. Jednak także o tym, co dotyczy wykorzystywania seksualnego, przemocy seksualnej czy negatywnej aktywności innych osób wobec naszego ciała, sfery seksualności.
Jak o tym rozmawiać? Jakie dawać komunikaty? Poniżej kilku przykładowych propozycji.
Informacje dotyczące bezpieczeństwa – dzieci do około 4 roku życia:
- różnica pomiędzy dotykiem który jest dobry (przyjemny, komfortowy, bezpieczny), a tym, który nie jest dobry (niekomfortowy, niechciany, bolesny, natrętny)
- informacja o tym, że ciało dziecka, należy tylko do niego
- mówienie „nie” w sytuacji niechcianego dotyku, jest ok
- nikt – ani dorośli, ani dzieci nie mają prawa dotykać intymnych części ciała dziecka
- mówienie „nie” starszym od siebie, kiedy oczekują zachowania, które nie jest dobre, jak dotykanie intymnych części ciała albo zachowywanie sekretów przed rodzicami, jest ok
- między niespodzianką a tajemnicą, jest różnica, ta pierwsza zostaje ujawniona jako prezent, a o tej drugiej nikt ma nie wiedzieć
- komu powiedzieć, kiedy ktoś zastosuje działania, które nie są dobre wobec dziecka
Informacje dotyczące bezpieczeństwa – dzieci ~ od 4 – 6 roku życia:
- wykorzystywanie seksualne ma miejsce, gdy ktoś inny dotyka intymnych części ciała lub prosi o dotknięcie własnych intymnych części ciała
- taka sytuacja nie ma prawa bytu, nawet jeżeli doprowadza do niej ktoś, kogo dziecko zna
- doświadczenia wykorzystywania seksualnego czy przemocy seksualnej nigdy nie jest winą dziecka
- jeżeli osoba obca, nakłania dziecko do pójścia gdzieś razem, koniecznie trzeba powiedzieć o tym rodzicom lub zaufanym osobom dorosłym
- komu powiedzieć, kiedy ludzie robią złe rzeczy wobec dziecka lub oczekują, że dziecko będzie robić takie rzeczy wobec nich
Informacje dotyczące bezpieczeństwa – dzieci od ~ 7 – 12 roku życia:
- wykorzystywanie seksualne nie musi wiązać się z dotykiem
- jak zachować bezpieczeństwo i granice podczas spotkań on-line
- jak rozpoznać i unikać ryzykownych sytuacji społecznych i ryzykownych zachowań seksualnych
- jakie są zasady randkowania
Seksualność – kilka artykułów w temacie
- „Coming out dziecka – jak sobie z nim poradzić?”
- „Chłopiec bawiący się lalkami będzie gejem? Prawda o orientacji seksualnej.”
- „Homoseksualizm. Czym jest?”
- „<<#SEXEDPL. Rozmowy Anji Rubik o dojrzewaniu, miłości i seksie>> – oczami psychologa”
Publikacje dotyczące seksualności
- „Tęcza pod lupą, czyli wszystko co chcecie wiedzieć o LGBT, ale boicie się zapytać” (Kampania Przeciwko Homofobii)
- „Rodzice, wyjdźcie z szafy!” (Stowarzyszenie Akceptacja)
- „Wprowadzenie do psychologii LGB”, Iniewicz, Mijas, Grabski. 2012, wyd. Continuo
Filmy warte uwagi
- „Twój Simon” – kliknij by przeczytać recenzję
- „Tamte dni, tamte noce”
- „Środek świata”
- „Modlitwy za Bobiego”
- „Are you proud?”
- serial „Sex Education” (Netflix) – kliknij by przeczytać recenzję
- serial „Modern Love” – kliknij by przeczytać recenzję
Źródło:
- „Sexual Development and Behavior in Children”, The National Child Traumatic Stress Network*
*projekt stworzony przez Child Sexual Abuse Committee of the National Child Traumatic Stress Network we współpracy z National Center on Sexual Behavior of Youth
* projekt sfinansowany przez Substance Abuse and Mental Health Services Administration (SAMHSA), U.S. Department of Health and Human Services (HHS)
